Astroloji, göksel cisimlerin konumlarının veya hareketlerinin insan üzerindeki etkisini konu alan ve bilimsel bakımdan geçerliliği olmayan bir kavramdır. Bilimsel bir temeli olmayan bu kavram ve türevlerine insanların neden kandığını merak etmişsinizdir. Yazımızda bu konu ekseninde kendisini gösteren bir kavram üzerine ilgili araştırmalara değineceğiz.
Herkes için ya da en azından çoğunluk için geçerli olan, kapsayıcı bazı kavramlar vardır. Bu kavramlar sadece o kişiye özelmiş gibi spesifik şekilde aktarılarak, kişinin yanılgı içerisine düşmesine sebep olmaktadır, buna da Barnum (Forer) etkisi denir.
Örneğin ‘’yolunda gitmeyen bazı sorunlarının ileride yoluna gireceğini’’ söyleyen bir astrolog, bu cümleyi size özelmiş gibi söyleyerek aslında yüksek bir ihtimali dile getiriyor. Bu tarz cümleler onun derin bilgiye sahip olduğu anlamına gelmiyor.
İşte bu durum, psikolog Bertram R. Forer tarafından 1948’de yapılan deneyle açıklanmıştır. Forer’ın yanı sıra Barnum etkisi denmesinin nedeni ise 1800’lerin ünlü şovmeni P.T. Barnum’un ‘Herkese uyan bir şeylerimiz var!’ mottosudur.
Forer Deneyi
Forer, öğrencilere birer metin verir, kişilik analizi ile ilgili metinlerin onlara uygunluğu konusunda 0 ile 5 skalası arasında puanlandırmaları istenir (0: hiç uymuyor, 5: kesinlikle uyuyor). Deney katılmış olan öğrenciler, kişilik analizi ile ilgili metinlerin kendilerine özel düzenlendiği düşünerek analizlerin %85’ini doğru bulmuşlardır. Aslında metinler gazetelerde yayımlanan fallardan derlenmiş birer metindi. Deney sürekli olarak tekrarlansa da sonuç yine yüksek oranları bulmaktadır.
13 sorudan oluşan deneyde, ‘kendiniz eleştirmeye oldukça açıksınız’, ‘bazı tutkularınız gerçek dışı’ gibi maddeler bulunmakta. Görüldüğü gibi hemen hemen herkese uyan ve gerçekçi cümleler, size sunulsaydı muhtemelen aynı sonuçlar çıkacaktı.
İnsanın kaderinin belirsizliği, kişisel kaygılar gibi problemlere karşı pozitif ve size özelmiş gibi söylenen övücü cümleler, istemsizce kendinizi ona inandırabiliyor. Deney katılan öğrencilerin tamamen birbirine benzemesi oldukça düşük bir ihtimal olmasından dolayı geriye sorunun herkese uygun bir formda olduğu seçeneği kalmaktadır.
Forer’in sorularından bir tanesini biz de Twitter’dan sorduk. Amacımız ise sorulan ifadenin deneydeki gibi çoğunluk tarafından onaylandığını göstermekti. Sonucunda verilen yanıtları aşağıdan görebilirsiniz.
Sonuçlar Forer’ın deneyinden farksızdı. Katılımcılar, 4 şıklı testte 2 ve 3 puanlı seçenekleri daha fazla seçti. Bu da bize gösteriyor ki ‘Diğer insanlar tarafından sevilmek ve hayranlık duyulmak istiyorsunuz’ cümlesi çoğunluğun onayladığı bir ifade olmuştur.
Uzayla – Kültür Evreni
