Galaksiler nasıl ortaya çıktılar? Ne zamandan beri varlar? Gibi sorular, Büyük Patlama’dan sonra oluşan ”bebek” galaksilerin, astronomlar tarafından incelenerek cevaplamaya çalıştığı sorulardır. Ayrıca galaksimiz Samanyolu’nun oluşumu ve evrimi de incelenmektedir.
Büyük Patlama’dan sonra oluşan bu ”bebek” gökadalar, birbirleriyle sistematik birleşmeler ve çarpışmaları sonucunda gelşmişlerdir.
Galaksiler, evrenin en yaşlı yapılarındandır. Büyük Patlama’nın ardından, evrenin yavaş yavaş ortaya çıkmasından kısa bir süre sonra, kozmik tohumlar olarak var olmuştur. 13,8 milyar yıl önce medyana gelen Büyük Patlama ile hem evren oluştu hem de eş zamanlı oalrak uzay ve zaman genişlemiştir (genişlemeye devam ediyor).
İlk birkaç yüz milyon yıl boyunca maddeler sıcak ve mattı; evren ilksel atomik parçacıklardan oluşan yoğun sisle doluydu. Sonrasında, kozmos zamanla genişleyerek soğumaya başladı.
Büyük Patlama’nın 400 milyon yıl sonrasında bebek galaksilerde ilk yıldızlar parlamaya başladı. Bu ilk galaksiler birbirleriyle çarpışarak ilk duruma göre daha büyük olan yıldız toplulukları oluşturdu. Örneğin bizim galaksimiz ”Samanyolu” 11-12 milyar yıl önce oluşmaya başlamıştır.
Yıldızlar da insan yaşamına benzerler; doğarlar, gelişirler ve ölürler. Tek fark ise bu evreler arasındaki zamanın çok daha fazla olması. İlk ortaya çıkan yıldızlar zamanla geliştiler ve sonra da öldüler.
Disk Galaksiler
Samanyolu bir disk galaksisidir. Galaksimiz oldukça büyük bir hızla döner ve yıldızlarının, gazının ve tozunun birçoğu çökerek düz bir diske dönüşmüştür. Bu disk galaksilerin birleşmesi veya çarpışmasından sonra parçalara ayrılabilir. Bu yüzden bazı galakslerin (sarmal galaksilerin) diskleri eğrilmiştir.
Kütleçekiminin bu inanılmaz gücü, Büyük ve Küçük Macellan Bulutlarını da zamanla Samanyolu’na getirebilir.
Galaksilerin çarpışması sonucu yıldız patlamaları meydana gelir. Mesela, Samanyolu ve Andromeda’da farklı galaksilerin milyonlarca yıllık çarpışma ve yakın geçişleri sonucu gelişmişlerdir.
Galaksimiz Samanyolu ve Andromeda ortak bir kütleçekimiyle birbirlerine bağlı ve saniyede 110 kilometre hızla gittikçe birbirlerine doğu yaklaşıyorlar. Tahminen beş milyar yıl içinde de birbirlerinin içinden geçecekler. Yıldızlar birbiriyle karışacak, birkaç milyon yıl sonra da bir eliptik galaksiye dönüşecektir.
Eliptik Galaksiler
Eliptik Galaksiler, en gelişmiş galaksilerdir. Yörüngelerde rastgele hareket eden en geniş ve ağır yıldız topluluklarıdır. Bu tip galaksiler genellikle küçük galaksilerin çarpışması sonucunda oluşur. Ayrıca, tüm eliptiklerin merkezinde kara delikler bulunur.
Galaksiler Nasıl Etkileşime Girer?
- Galaksi Çarpışması: İki veya daha fazla galaksinin çarpışmasıyla meydana gelir.
- Galaktik Kanibalizm: Bir galaksinin diğer bir galaksiyle birleşmesi sonucunda eliptik ya da düzensiz bir galaksi oluştuğunda meydana gelir.
- Etkileşimler: Genellikle büyük bir galaksiyle, kendisine göre daha küçük bir uyduyla arasında meydana gelir.
Kayank ve ileri seviye okumalar: Carolyn Collins Peterson – Evren 101
Uzayla – Kültür Evreni
