Farkına varmadan öğrenme, bireyin bilinçli bir çaba göstermeden, doğal yaşantılar sırasında bilgi ve beceriler edindiği bir süreçtir.
Bu tür öğrenme genellikle, kişi farkında olmadan çevresiyle etkileşimde bulunurken gerçekleşir ve öğrenilen bilgi ancak bir ihtiyaç halinde ortaya çıkar. Farkına varmadan öğrenme, kişinin aktif bir öğrenme niyeti olmadan çevresel ipuçlarıyla bilgi toplaması ve bunu ihtiyaç anında kullanması olarak tanımlanabilir.
Psikoloji ve eğitimde “gizil öğrenme” veya “örtük öğrenme” olarak da bilinen bu süreç, bireyin bilinçsizce bilgi biriktirmesine olanak tanır. Örtük öğrenme sürecinde bilgi, bir farkındalık olmadan zihne yerleşir ve sonradan bilinçli olarak kullanılabilir hale gelir. Klasik öğrenme teorilerinden farklı olarak, gizil öğrenme bir ödül veya pekiştirme mekanizmasına dayanmaz.
Gizil Öğrenme ve Tolman’ın Araştırmaları
Amerikalı psikolog Edward Tolman, fareler üzerinde yaptığı deneylerle gizil öğrenmenin varlığını ortaya koymuştur. Tolman’ın fareler üzerinde yürüttüğü araştırmalar, labirentte yiyecek olmaksızın gezinmelerine rağmen farelerin gizil öğrenmeyle labirenti öğrendiklerini göstermiştir. Ödül aldıklarında, bu öğrenmeyi sergileyen fareler bilinçsizce bilgi biriktirdiklerini kanıtlamışlardır.
Tolman’ın çalışmaları, gizil öğrenmenin herhangi bir çaba olmadan gerçekleşebileceğini göstermiş ve bireylerin çevreyle etkileşimleri sonucu farkında olmadan bilgi kazandığını ortaya koymuştur.
Farkına Varmadan Öğrenmenin Özellikleri
Örtük öğrenme, aşağıdaki temel özelliklere sahiptir:
- Bilinçsiz süreç: Öğrenme sürecinde özel bir çaba gösterilmez.
- Beklenmedik kullanım: Öğrenilen bilgi bir ihtiyaç halinde açığa çıkar.
- Çevresel etkileşimler: Çevresel ipuçları öğrenmeyi destekler.
- Ödülsüz öğrenme: Klasik öğrenme teorilerinden farklı olarak, gizil öğrenme bir pekiştirme olmaksızın gerçekleşir.
Örtük Öğrenmeye Günlük Hayattan Örnekler
Gizil öğrenme günlük hayatımızda sıkça karşılaşılır ve bilinçsizce gerçekleşir. Örnekler:
- Dil öğrenimi: Çocuklar, çevresindeki konuşmaları dinleyerek dilin kurallarını farkında olmadan öğrenir.
- Yol bulma: Sıkça geçtiğimiz yolları bilinçsizce öğreniriz.
- Sosyal davranışlar: İnsanların davranışlarını gözlemleyerek toplumsal kuralları öğreniriz.
Eğitimde Örtük Öğrenme
Örtük öğrenme, eğitim ortamında da önemli bir yere sahiptir. Öğrenciler, sınıfta gözlem yaparak ya da etkileşimde bulunarak çeşitli bilgileri farkında olmadan öğrenir. Bu tür öğrenmeyi desteklemek için öğretmenler şunları yapabilir:
- Model davranışlar: Öğrenciler öğretmenlerin davranışlarını farkında olmadan taklit edebilir.
- Zengin öğrenme ortamları: Etkileşimli, uyaran dolu ortamlar gizil öğrenmeyi teşvik eder.
- Pasif öğrenme fırsatları: Grup çalışmaları, oyunlar gibi etkinlikler gizil öğrenmeye katkıda bulunur.
Beyin ve Örtük Öğrenme İlişkisi
Hipokampus ve bazal ganglion adı verilen beyin bölgeleri örtük öğrenmede önemli bir rol oynar. Hipokampus, bilgilerin hafızaya alınmasını sağlarken, bazal ganglion ise alışkanlıkların kazanılmasında etkilidir. Gizil öğrenme, bireyin doğal yaşantıları sırasında bilgiyi farkında olmadan edinmesini sağlar.
