Hollanda Doğu Hindistan Şirketi: Tarihin İlk Çok Uluslu Şirketi

İngilizce adı Dutch East İndia Company olan asıl olarak ise Vereenigde Oost-Indische Compagnie (kısaca VOC) olarak bilinen şirket, tarihin muazzam büyüklükteki şirketlerinden birisidir. Bu şirket Hollanda tarafından sömürgelerde kullanılmak üzere 1602 yılında kurulmuştur ve Hollanda’nın adeta Asya’daki kolu olmuştur. 200 yıl boyunca Avrupa ticaretini tekeline almıştır..


Asıl amacı, 17 ve 18. yüzyılda ulusal ticaretin tek hakimi olmak ve yeni sömürge alanlarını keşfederek değerine değer katmaktı, ki amaçlarına da zaten ulaşmışlardı. Şirket resmi olarak 1602’de kurulmuştur ve 1800’e kadar da varlığını sürdürmüştür. Hatta dünyanın ilk çok uluslu şirketi ve ilk hisse senedi çıkartan şirketi olarak bilinir. Şirket zirve döneminde, birçok farklı ülkede koloni kurmuş, baharat ticaretini egemenliği altına almıştır.


Hollanda Doğu Hindistan Şirketi İlk Yılları ve Büyümesi

16. yüzyılda, Avrupa’da baharat ticareti öne çıkıyordu, bu ticaretin hakimi ise genellikle Portekizlilerdi. Fakat 1500’lerin sonlarına doğru Portekizliler talebi karşılayamaz oldu ve bunun sonucunda da baharat fiyatları yükseldi. Hollandalıların azılı düşmanı İspanyollar, 1580’lerde Portekiz’le birleşince; Hollanda’nın gelecekteki ticaret hakimiyetini tetikleyen ilk olay oldu.

Hollanda hükümeti, baharat ticaretine egemen olmak ve yüksek paralar kazanmak için Doğu Hindistan Şirketi’nin kurulmasına vesile oldu. Hatta kurulduğunda büyük imtiyazlar da verildi, istediği gibi savaşa girmek, ordular kurmak, antlaşmalar yapma gibi geniş yetkilere sahip oldu.


İlk ticaret kolonisini ise 1603’te Endonezya’nın batısında kurdu. Bu ilk kalıcı ticaret merkezinin ardından farklı merkezler de kurmaya başladılar. Orada bir diğer önemli güç olan İngiliz Doğu Hindistan Şirketi ile 1611’den 1617’ye kadar rekabet ettiler. 1620’lere geldiğimizde Hollanda Doğu Hindistan Şirketi, Endonezya’nın birçok adasını sömürgeleştirdi, hindistan cevizi ve karanfil ticaretine başladılar. Baharat satın alırken diğer Avrupalı şirketler gibi altın ve gümüş kullandı.

Hollanda Doğu Hindistan Şirketi

Şirket yaratmış olduğu ticaret sistemiyle gün geçtikçe genişliyor ve büyüyordu. 1640’da Seylan gölgesine kadar genişledi ve önceden Portekizlilerin hakim olduğu Sri Lanka’nın tüm kıyılarını 1659’da işgal etti. Yıllar 1652’yi gösterdiğinde Doğu Asya’ya giden gemilere malzeme desteği vermek için Güney Afrika’da bulunan Ümit Burnu’nda bir üs kurdular. Bu üs daha sonra Cape Colony adında bir koloniye dönüştü.

Hollanda Doğu Hindistan Şirketi
Hollanda Doğu Hindistan Şirketi Sembolü

Hollanda Doğu Hindistan Şirketi Malakka, Tayvan, Bengal gibi bölgelerde üsler kurarak gittikçe genişlemeye devam ediyordu. 1669’da dünyanın en zengin şirketi haline geldi.


Hollanda Doğu Hindistan Şirketi Düşüş Dönemi

1600’lerden 1670’e kadar olan başarısı daha sonra düşüşe geçmeye başladı. Çünkü Japonya ile ticaret kapasitesi düşmeye başladı, Çin ile gerçekleşen ipek ticareti eskisi gibi verimli olmamaya başladı. 1672’de gerçekleşen üçüncü İngiltere-Hollanda Savaşı, bu kötü gidişatı daha da körükledi ve Avrupa ile aralarındaki ticari denge bozuldu. Zaman geçtikçe Avrupalıların baharat ve diğer ürünlere karşı olan isteği değişmeye başlayınca bir de üstüne diğer şirketler meydana çıkınca Hollanda Doğu Hindistan Şirketi’nin sonu yaklaşmaya başladı.

18. yüzyılın başlarında kısa süreli bir parlama yaşasalarda 1780’deki savaş her şeyi bozdu ve şirket mali sıkıntılar içine girdi. Birçok soruna rağmen Hollanda hükümeti destek vermeye devam etti ve anlaşmalarını 1800’e kadar yeniledi. Fakat şirket artık işçileri çıkarmaya başlamış, kolonileri dağılmış duruma gelmişti. Ve en sonunda 1800’de iflas ederek dağıldılar.

Uzayla – Kültür Evreni

Bir yanıt yazın