Bunaltıcı yaz günlerinin ferahlatıcı icadını yapan bu kişi kim? Sorusunu sürekli kendinize sormuşsunuzdur. Eğer klimanın modern icadından önceki bir döneme ışınlansaydınız, yazları eksikliğini hissedeceğiniz ve özlem duyacağınız en önemli şey klima olurdu.
Not: Klimanın tarihini okumak yerine kısaca cevabı almak istiyorsanız bu kişi Amerikalı bir mühendis olan Willis Carrier’dır. İlk modern klima 1902’de icat edilmiştir.
Antik Dönemde Klimanın Kullanımı
Suyun ısıtma gücünü mekanlarda kullanan sistemlerin ilk örneklerini Antik Mısırlılar kullanmıştır. Mısırlılar evlerinin kapısına ıslak paspaslar asarak havanın sıcaklığını kontrol altına almaya çalıştılar. Islak paspastan su buharlaşıyor ve evin sıcaklığını azaltıyor bu sayede de adeta çöl havasını nemlendiriyorlardı.
Mısırlılar kendilerince yaz sıcaklığından bu şekilde kurtulmaya çalışmışlardı, mesela Romalılar ise su kemerleri sayesinde ferahlıyorlardı. Su kemeri aslında tatlı suyun şehre ulaştırılması amacıyla kullanılıyordu fakat evin duvarının içerisinden de bu sistemi geçirerek evler soğutuluyordu. Elbette bu sistem oldukça pahalıydı. Su kemerinin asıl amacı ise halkın su ihtiyacını gidermek.
Modern klimaya geçmeden önce serinletmek için birçok farklı yöntem ve araştırma geliştirilmiştir fakat tabii ki hepsinden bahsedemeyiz. Amerikalı bir mucit ve devlet adamı olan Benjamin Franklin ve Cambridge Üniversitesi’nde profesör olan John Hadley birlikte 1758’de sıvının soğutucu etkisi ile ilgili deneyler yapmaya başlamıştır.
Ardından 1820’de İngiliz mucit Michael Faraday, amonyağı sıkıştırıp sıvı hale getirerek sonrasında da buharlaştırdıktan sonra gazların da havayı soğutabileceğini buldu.
Modern Klimaya Doğru
Faraday’in keşfinden sonra Floridalı bir doktor olan John Gorrie, o dönem popüler olan sarı humma hastalığına kapılan kişileri serin tutmak için bir makine geliştirdi. Gorrier aslında bir soğutma sistemi kurmuştu ve 1851’de de ”soğuk hava makinesi”nin patentini aldı. Fakat asıl modern klima 1902’de icat edilecekti.
1902’de asıl olarak çalıştığı bir şirkette matbaadaki nemi belirli bir seviyede tutmak için bir makine tasarlandı, bunun sonradan insanlık için ne derece önemli olduğu fark edilemezdi elbette. Ardından Willis Carrier, daha büyük bir makine icat ederek 1925’te Rivoli Tiyatrosu’nda ilk kez halka tanıtıldı. Amaç ise sinema salonlarını serinleterek izleyicilere daha rahat bir konfor ortamı yaratmaktı.
Ve sonrasında bu macera sinema salonlarının dışına çıkarak mağazalara, evlere geldi. Klimanın çoğu eve gelmesi başlangıçta gerçekleşmese de sonradan yayılış alanı buldu. Örneğin 1965 Amerika’sının yalnızca yüzde onunda klima varken, birkaç yıl sonra istikrarlı olarak bu sayı arttı.
Kaynaklar: https://slate.com/culture/2013/07/a-history-of-air-conditioning.html
https://www.livescience.com/amp/45268-who-invented-air-conditioning.html
Uzayla – Kültür Evreni
