Psikolojide Model Alarak Öğrenme Nedir?
Model alarak öğrenme, bireylerin başkalarının davranışlarını gözlemleyerek yeni beceriler ve bilgiler kazandıkları bir öğrenme biçimidir. Bu makalede, gözlemsel öğrenmenin önemine ve model alarak öğrenme sürecinin aşamalarına dair detaylar sunulacaktır.
Model Alarak Öğrenme Tanımı
Model alarak öğrenme, bir kişinin diğerlerinin davranışlarını izleyip bu davranışları taklit etmesi ve sonuçlar çıkarmasıyla gerçekleşen bir süreçtir. Burada, birey yalnızca gözlem yapmakla kalmaz; aynı zamanda gözlemlenen davranışların sonuçlarını değerlendirerek bu davranışları kendi hayatına yansıtır. Bu öğrenme biçimi, sosyal öğrenme kuramı çerçevesinde incelenir.
Albert Bandura‘nın geliştirdiği sosyal öğrenme teorisi, bu kavramın temelini oluşturur. Bandura, insanların kendi deneyimlerinin yanı sıra başkalarını gözlemleyerek de öğrenebileceklerini ifade eder. Özellikle çocuklar, sosyal çevrelerinden ve yetişkinlerin davranışlarından bu yöntemle bilgi edinirler.
Psikolojide Model Alarak Öğrenme Süreci
Psikolojide model alarak öğrenme, bireyin sosyal çevresinde gözlemlediği davranışları içselleştirerek yeni bilgiler edinmesini ifade eder. Bu süreç, bireyin çevresindeki modellerin (ebeveynler, öğretmenler, arkadaşlar veya medya figürleri) davranışlarını inceleyerek doğru ya da yanlış davranışları öğrenmesiyle ilgilidir. Model alarak öğrenme, yalnızca çocukluk döneminde değil, yetişkinlikte de geçerli bir öğrenme biçimidir.
Model alarak öğrenme, dört temel aşamadan oluşur: dikkat, hatırlama, uygulama ve pekiştirme. Bu aşamalar, öğrenmenin kalıcılığını belirler ve gözlemsel öğrenmenin etkili olup olmadığını gösterir.
1. Dikkat
Model alarak öğrenmenin ilk adımı dikkattir. Birey, modelin davranışını etkili bir biçimde gözlemlemek için dikkatini o davranışa odaklamalıdır. Dikkatin dağılması veya modelin davranışının ilgi çekici olmaması, öğrenme sürecini olumsuz etkileyebilir. Bandura’ya göre, bireyler genellikle kendileriyle benzer özellikler taşıyan veya önemli gördükleri kişilerin davranışlarını gözlemler.
Bu aşamada öğrenmeyi etkileyen faktörler:
Modelin dikkat çekiciliği ve saygınlığı
Gözlemleyenin motivasyonu ve konsantrasyonu
Çevresel dikkat dağıtıcı unsurların azlığı
2. Hatırlama
Dikkat aşamasının ardından gelen hatırlama aşaması, bireyin gözlemlediği davranışı zihninde saklaması ve gerektiğinde bu bilgiyi hatırlayıp kullanmasıyla ilgilidir. Modelin sergilediği davranışlar, birey tarafından zihinsel olarak kodlanır ve daha sonra çağrılır. Bu aşama, davranışın uzun süreli belleğe kaydedilmesiyle doğrudan ilişkilidir.
Bu aşamada öğrenmeyi destekleyen unsurlar:
- Zihinsel tekrar: Gözlemlenen davranışların zihinde tekrarlanması
- Anlamlandırma: Davranışın birey için anlamlı bir bağlamda yer alması
- Kavram oluşturma: Modelin davranışını genel bir kavram olarak anlama
3. Uygulama
Uygulama aşaması, bireyin gözlemlediği ve hatırladığı davranışı yeniden sergilemesi ile ilgilidir. Birey, modeli taklit ederek öğrendiği davranışı kendi yaşamına entegre eder. Bu aşama, gözlemlediklerini gerçek hayatta uygulama fırsatı bulmasını sağlar ve öğrenmenin kalıcılığını artırır. Eğer birey bu aşamada başarılı olursa, model aldığı davranışı kendi repertuarına eklemiş olur.
Uygulama aşamasında etkili olan faktörler:
- Fiziksel yeterlilik: Davranışın uygulanabilirliği için gerekli kapasite
- Fırsat bulma: Gözlemlenen davranışı gerçekte uygulama şansı
- Deneme ve tekrar: Gözlemlenen davranışın sürekli uygulanması
4. Pekiştirme
Pekiştirme, bireyin sergilediği davranışların sonuçlarıyla ilgilidir. Eğer gözlemlenen ve uygulanan davranış olumlu sonuçlar doğurursa, bu davranış pekiştirilir ve tekrar etme olasılığı artar. Olumsuz sonuçlar alındığında ise bu olasılık azalır. Model alarak öğrenme sürecinde pekiştirme, gözlemlenen modelin aldığı sonuçlardan da etkilenir. Örneğin, model olumlu bir sonuç elde ettiğinde gözlemleyen kişi bu durumu pekiştirme olarak algılayabilir.
Pekiştirme, bireyin motivasyonunu artırarak davranışın tekrarlanmasını sağlar. Pekiştirme türleri arasında:
- Doğrudan pekiştirme: Bireyin sergilediği davranışa karşılık aldığı olumlu veya olumsuz sonuçlar
- Dolaylı pekiştirme: Modelin davranışına verilen tepkileri gözlemleyerek öğrenme
- Kendini pekiştirme: Bireyin kendi davranışını değerlendirmesi ve içsel ödüllendirme ile pekiştirmesi
Model Alarak Öğrenmenin Önemi
Model alarak öğrenme, her yaş grubundan birey için önemli bir öğrenme yöntemi olup, toplumsal ve sosyal öğrenmede kritik bir rol üstlenir. Bireyler, çevrelerinde gözlemledikleri davranışlardan etkilenir ve bunları kendi hayatlarına uyarlayarak yeni beceriler kazanırlar. Model alarak öğrenmenin hem eğitici bir yönü vardır hem de bireylerin sosyal uyum sağlamalarına katkıda bulunur.
Model alarak öğrenmenin önemini artıran faktörler arasında:
- Toplumsal öğrenme: İnsanlar, çevrelerindeki bireylerin davranışlarını gözlemleyerek sosyal normları öğrenir.
- Davranış geliştirme: Gözlem yoluyla problem çözme, karar verme ve liderlik gibi karmaşık becerileri öğrenme
- Uyum sağlama: Farklı kültürler ve topluluklarla etkileşimde, model alarak öğrenme yeni ortamlara adaptasyonu kolaylaştırır.
Model alarak öğrenme, bireylerin başkalarının davranışlarını gözlemleyerek bilgi edindiği bir süreçtir. Psikoloji alanında Albert Bandura’nın sosyal öğrenme teorisi çerçevesinde incelenmiştir. Dikkat, hatırlama, uygulama ve pekiştirme aşamalarıyla bireyler, gözlemlenen davranışları hayatlarına entegre ederler.
Bu öğrenme biçimi, sosyal çevrenin birey üzerindeki etkisini ortaya koyarken, gözlemsel öğrenme yeni bilgi ve becerilerin edinilmesine olanak tanır. Model alarak öğrenme, eğitimden iş yaşamına kadar birçok alanda etkili bir yöntemdir.
