Bu yazıda bilişsel öğrenmenin tanımını yaparak, psikolojide bu konu üzerine çeşitli bakış açılarını inceleyip öğrenme süreçlerinin işleyişine dair temel bilgiler sunulmaktadır.
Bilişsel Öğrenme Tanımı
Bilişsel öğrenme, bireylerin bilgi ve deneyim aracılığıyla düşünce yapısı, bellek, problem çözme ve karar verme yeteneklerini nasıl geliştirdiğini inceleyen bir öğrenme biçimidir. Bilişsel öğrenme kavramını açıklamak gerekirse, kişinin çevresinden elde ettiği bilgileri işleyerek yeni beceri ve bilgi kazanma süreci olarak tanımlayabiliriz. Bu öğrenim şekli, yalnızca gözlem ya da deneme-yanılma yöntemleriyle sınırlı olmayıp, zihinsel süreçleri de kapsamaktadır. Bilginin nasıl saklandığı, hatırlandığı ve uygulandığı bilişsel öğrenmenin temel unsurlarını oluşturur.
Psikolojide Bilişsel Öğrenme
Psikolojide bilişsel öğrenme, bireylerin çevresel uyarıcılardan gelen bilgileri nasıl işleyip yeni bilgilere ulaştıkları ve bu bilgileri problem çözme, karar verme veya yeni durumlara uyum sağlama süreçlerinde nasıl kullandıkları üzerinde yoğunlaşmaktadır. Bilişsel öğrenme, yalnızca davranışsal değişimlere odaklanmakla kalmaz, aynı zamanda bireyin düşünsel süreçleri ve içsel zihinsel faaliyetlerini de kapsamına alır. Bilişsel kuramlar, öğrenmenin sadece uyarıcı ile tepki arasındaki ilişkilere bağlı olmadığını, aynı zamanda zihinsel süreçlerin karmaşıklığına dayandığını öne sürer.
Bilişsel öğrenmeyi üç ana başlık altında ele alabiliriz: bilgi işleme, zihinsel şemalar ve gözlemsel öğrenme. Bu unsurlar, bireylerin bilgiyi nasıl depoladığını, organize ettiğini ve uyguladığını açıklar.
1. Bilgi İşleme Modeli
Bilgi işleme modeli, insan beyninin bir bilgisayar gibi çalıştığını varsayarak bilişsel öğrenme sürecini anlamada kritik bir rol üstlenir. Bu model, bireylerin çevresel uyarıcılardan elde ettikleri bilgileri nasıl işleyip, kodlayıp hafızada sakladıklarını inceleyen bir yaklaşımdır. Bilgi işleme sürecinde bilginin nasıl alındığı ve işlendiği son derece önemlidir.
Bilgi işleme süreci üç aşamadan oluşur:
- Algılama: Çevresel uyarıcıların farkına varılması ve bilginin duyusal organlar aracılığıyla alınması.
- Hafıza: Elde edilen bilginin kısa süreli veya uzun süreli hafızada depolanması.
- Geri çağırma: Bellekte saklanan bilginin gerektiğinde hatırlanarak kullanılması.
Bu aşamalar, öğrenilen bilgilerin etkin bir biçimde işlenip uzun süreli hafızaya aktarılabilmesi için kritik öneme sahiptir. Öğrenciler ve bireyler, etkili öğrenme stratejileriyle bu süreci daha verimli hale getirebilir. Örneğin, tekrarlama ve ilişkilendirme teknikleri, bilgilerin hafızada daha iyi korunmasına yardımcı olur.
2. Zihinsel Modeller ve Şemalar
Zihinsel modeller, bireylerin dış dünyayı nasıl algıladığına dair zihinlerinde oluşturduğu temsillerdir. Bu modeller, çevremizdeki olayları ve kavramları anlamamıza yardımcı olur. Bilişsel öğrenme sürecinde, birey yeni bilgileri edinirken mevcut zihinsel modellerine entegre eder veya yeni modeller geliştirir.
Bir diğer önemli kavram ise şemalardır. Şema, bir kişinin belirli bir bilgi veya durum hakkında zihninde oluşturduğu yapılandırılmış bilgi birimidir. Öğrenme sırasında yeni bilgiler, bireyin mevcut şemalarına entegre edilerek depolanır. Eğer yeni bilgi mevcut şemalara uyum sağlamıyorsa, birey şemalarını değiştirmek veya güncellemek zorunda kalır. Bu durum, “uyumsal öğrenme” olarak bilinir.
Zihinsel modellerin ve şemaların öğrenmeye katkıları şunlardır:
- Bilgiyi organize etme: Yeni bilgilerin mevcut bilgilere entegrasyonunu kolaylaştırır.
- Problem çözme: Daha önce karşılaşılan durumlarla benzer olaylar için çözüm üretmeyi hızlandırır.
- Hızlı karar verme: Mevcut şemalara dayalı olarak hızlı ve etkili kararlar almaya olanak tanır.
3. Gözlemsel Öğrenme
Gözlemsel öğrenme, bilişsel öğrenmenin önemli bir parçasıdır ve Albert Bandura’nın sosyal öğrenme teorisi ile yakından ilişkilidir. Bu teoriye göre bireyler, başkalarının davranışlarını gözlemleyerek öğrenirler. Ancak bu süreç yalnızca taklit ile sınırlı değildir; bireyin gözlemleri, zihinsel süreçlerde işlenerek anlamlandırılır.
Bandura’nın gözlemsel öğrenme teorisi dört temel aşamadan oluşur:
Dikkat: Bireyin modelin davranışına dikkat etmesi.
- Hatırlama: Gözlemlenen davranışın zihinde kodlanıp saklanması.
- Uygulama: Gözlemlenen davranışın tekrar edilmesi.
- Pekiştirme: Davranışın sonuçlarına göre pekiştirilmesi veya engellenmesi.
Bu öğrenim süreci sosyal çevrelerde büyük bir etkiye sahiptir. Bireyler, başkalarının davranışlarını gözlemleyerek bu davranışlardan yeni bilgi ve beceriler kazanabilir. Bu süreç yalnızca çocuklar için değil, yetişkinler için de oldukça etkilidir.
Bilişsel Öğrenme Sürecinde Etkili Stratejiler
Bilişsel öğrenme, bilinçli bir şekilde yönlendirilebilen ve geliştirilebilen bir süreçtir. Etkili öğrenme için kullanılabilecek bazı stratejiler şunlardır:
- Tekrar ve alıştırma: Öğrenilen bilgilerin sıkça tekrar edilmesi, bilgilerin uzun süreli hafızaya aktarılmasına katkıda bulunur.
- Anlamlandırma: Bilgilerin daha önce öğrenilen kavramlarla ilişkilendirilmesi ve kişisel deneyimlerle bağdaştırılması öğrenmeyi güçlendirir.
- Zihinsel görselleştirme: Kavramların ve bilgilerin görsel olarak canlandırılması, bilgilerin zihinde daha sağlam bir şekilde kodlanmasını sağlar.
- Organizasyon: Bilginin anlamlı kategorilere ayrılması ve düzenlenmesi, öğrenilen bilginin hatırlanmasını kolaylaştırır.
Bu stratejiler, bilişsel öğrenme süreçlerini desteklemek ve daha etkili öğrenim deneyimleri sağlamak amacıyla uygulanabilir. Özellikle karmaşık bilgilerin öğrenilmesinde bu teknikler son derece faydalıdır.
Bilişsel öğrenme, bireylerin çevresinden edindikleri bilgileri işleyip anlamlandırarak bu bilgileri problem çözme ve karar verme süreçlerinde kullandıkları karmaşık bir süreçtir. Bilişsel öğrenmeyi açıklamak için, bireyin zihinsel süreçlerini ve içsel bilişsel aktivitelerini kapsayan bir öğrenme türü olarak değerlendirebiliriz. Bilgi işleme modelleri, zihinsel şemalar ve gözlemsel öğrenme gibi unsurlar, bilişsel öğrenmenin temel taşlarını oluşturur.
Bu süreçler, bireylerin öğrendikleri bilgileri daha etkili bir biçimde saklamalarını ve kullanmalarını sağlar. Etkili öğrenme stratejileri ile bilişsel süreçler güçlendirilerek bireylerin öğrenme kapasiteleri artırılabilir. Hem eğitimde hem de gündelik yaşamda bilişsel öğrenme, bireylerin gelişiminde ve başarılarında hayati bir rol oynamaktadır.
