Epimenides Paradoksu (Yalancı Paradoksu)

Geçmişten günümüze pek çok filozof paradoksları yararlı bulmuştur. Paradokslar, bazı fikirleri -mantıklı ya da saçma bile olsa- bir sonuca götürme açısından yardımcı olmuştur. Çünkü bir fikri açıklığa kavuşturmak paradokslar olmadan zordu. Bunların en meşhurlarından biri olan ‘’Epimenides paradoksu’’ (yalancı paradoksu olarak da bilinir), Giritli Epimenides’in ‘’Bütün Giritliler yalancıdır’’ ifadesi ile felsefe tarihinde yerini almıştır.

Bazı paradokslar bu doğrultuda geçersiz akıl yürütmeleri kullanırken bazıları da mantığın işe yaradığı yerlere işaret eder. Epimenides’in ‘’Bütün Giritliler yalancıdır’’ sözü de Aristo sonrası dönemde yoğun şekilde üzerinde durulmuştur. Yalnızca o dönemlerde değil yakın yüzyılımızda da Bertrand Russel, Wittgenstein, Tarski gibi döneminin filozofları yalancı paradoksunu tekrar gündeme getirmişlerdir.

Epimenides’in ifadesinde üç olguyu göz önüne almamız gerekiyor. İlk olarak Epimenides de bir Giritlidir. İkinci olarak Epimenides yanlışlanırsa tam tersine söz aslında doğru sonucu çıkıyor eğer doğrulanırsa sözün yanlış olduğu anlamına geliyor. Bir çelişki barındırıyor. Üçüncü olarak bir önerme aynı zamanda doğru ve yanlış olamaz.

‘’Bütün Giritliler yalancıdır’’ önermesini doğru olarak kabul edersek, Epimenides’in kendisi de Giritli olduğu için yalancı sonucuna ulaşıyoruz. Epimenides yalancı ise ‘’Bütün Giritliler yalancıdır’’ ifadesi de yalandır sonucuna ulaşmaktayız. Yani ifadeyi doğru kabul edersek kendisi yalancı çıkıyor, ifadeyi yanlış kabul edersek Epimenides’in doğru bir söylemde bulunması gerektiğine dolayısıyla ifadesinin de doğru olması gerektiği sonucuna ulaşıyoruz, ifade hem doğru hem yanlış.

Böyle bir çelişkinin en yalın biçimi, “Yalan söylüyorum.” diyen bir kişide bulunabilir. O kişi yalan söylüyorsa doğru, doğru söylüyorsa, yalan söylüyordur.

Batı Felsefesi Tarihi, 1. Cilt, Bertrand Russell

Bu sonsuz döngüye siz de katılabilirsiniz. Örneğin:

• Aşağıda ifade edilen cümle doğru anlama gelmektedir.
• Yukarıda ifade edilen cümle yanlış anlamına gelmektedir.

Bu örnekteki gibi hangi cümleyi ele alırsak alalım birbirlerine tezatlık yaratıyorlar. Sonuç olarak da elimizde yalnızca paradoks olarak kalmakta. Filozof Arthur Prior bu konu hakkında şöyle bir açıklama getirmiştir: Aslında bu ifade bir paradoks değildir. Yani bir şey aynı anda hem doğru hem de yanlış olamayacağından bu önerme yanlıştır ifadesini ortaya atmıştır.

Kaynak:

• Durhan, G. “Bir Mantık Problemi Olarak Paradoks”. Mantık Araştırmaları Dergisi 1 (2020 ): 21-37

Uzayla – Kültür Evreni

Dinlemek için - Podcast: 
https://open.spotify.com/episode/2HRcUwpju9ayZQHa7RN1X2?si=VVzL6TlxQHStcNWXvo201w