Önceki dönemin Elealı filozofları, felsefede tam anlamıyla yeni bir çığır açmışlardı. Elealılardan sonra felsefede aslında dört alternatif yol açıldı; (1) Elealıların, dünyaya ilişkin ampirik, deneysel bakışlarından vazgeçmek. (2) Hem onların görüşünü kabul etmek, hem de eski İyonya (Miletos) Okulu’nun görüşlerini kabul ederek, ikisini bir arada sentezlemek (Plüralistler bunu kabul eder).
(3) Elealıların görüşlerini kabul ederek aynı zamanda görünüşler dünyasıyla ilgili sanılara sahip olmak. (4) Eleacı görüşü kesin olarak reddederek, görünüşler dünyasının gerçekliğini kabul edip, insanın dünyayla duyular aracılığıyla temas ettiğini savunmak.
Bu yollardan dördüncü kısmını aslında sofistler kabullenecek ve sofistik felsefede yer edinecektir. Üçüncü yolu da doğaya ilişkin bir felsefe yerine etik ve siyaset felsefesiyle uğraşan Sokrates; ardından etik felsefenin yanı sıra epistemoloji ve metafizikle uğraşan Platon tarafından kabul edilecektir. İkinci kısmı ise Plüralistler benimseyecektir.
Öncelikle Plüralistler yani filozoflar; Empedokles, Anaksagoras ve Demokritos’tur. Plüralizm kavramı ise, bunlardan önceki filozofların monist yani varlığı tek nedene indirmelerine karşın, ikiden fazla nedene (arkhe) yönelmelerinden dolayı gelmektedir.
Plüralistler, bir yandan Parmenides’in varlıkla ilgili (varlık ebedi ve ezelidir, ve hiçbir şekilde değişmez, sabittir) tezini kabul etmişler, bir yandan da değişimi kabul ederler.
Empedokles: Plüralistler için Başlangıç
Plüralist filozoflardan ilki olan Empedokles (M.Ö. 492-432), çoğulcu materyalistlerdendir. O aynı zamanda bir hekim, şair, kahin, devlet adamı ve filozoftur.
Doğum yeri Sicilya’daki Akragas olarak bilinen bir kenttir (kesin değil). Ölümü ise, doğumu gibi karışıktır. Bir habere göre Etna yanardağına atlayıp ölmüştür, bir diğer habere göre de 60 yaşlarında Yunanistan’da eceliyle ölmüştür.
Empedokles, daha çok Parmenides’in varlık anlayışını benimser ve hiçbir şeyin hiçlikten ortaya çıkmayacağını, var olanın yok olmayacağını kabul eder. Aynı zamanda Elealıların varlığın birliği görüşünü reddetmiştir.
Parmenides’in ”varlığın ezeli-ebedi ilkesi”ni kabul etmiş, Herakleitos’un da değişimini kabul ederek ikisini sentezlemiştir.
Her şeyin temelinde dört madde olduğunu (toprak, hava, su ve ateş) ve bu dört maddenin değişmez olduğunu söylemiştir. Evrendeki değişimin ise bu dört maddenin karışımından meydana geldiğini öne sürer.
Bu maddelerin oluşturduğu bileşenler, yine bu dört maddeye ayrılabileceğini, fakat daha da indirgenemeyeceğini -bu dördünün her şeyin kökü olduğunu- söyler.
Anaksagoras
Anaksagoras, Empedokle’ten önce doğmuştur fakat zihinsel olgunluk bakımından Empedokles’ten sonra yer edinmiştir. Empedokles’in dört ana maddesini daha da çoğaltmış ve sonsuz madde olarak belirtmiştir.
Anaksagoras, 70. olimpiyat oyunları yıllarında, MÖ 498-428’de doğmuştur ve Platon’un doğduğu yıl ölmüştür. Doğum yeri ise Klazomenai şehridir. O da tıpkı empedokles gibi göreli değişimi kabul etmiştir. Yani değişim olgusunu yadsımayan fakat Elea Okulu’nun da bir olan varlık görüşünü savunmuştur.
Demokritos
Antik Yunan felsefesinde ”neyin var olduğu’‘ problemi üzerinde duran bir diğer okul ise Atomcu Okul’dur. Atomcu Okul’un esasında Leukippos ve Demokritos gibi iki temsilcisi vardır fakat atomcu kuramı asıl olarak Demokritos’a mal edilmiştir. Ona göre evrendeki tüm nesneler tek bir şeyden, maddeden meydana gelmiştir.
Demokritos (MÖ 460-370), bu maddeyi de kendisinin atom adını verdiği küçük ve bölünemez parça olarak tanımlar. Yani doğadaki her şey, kendisinin atom adını verdiği bu maddeye indirgenebilir. O halde Demokritos, değişmez töz veya arkheler olarak atomların varlığını öne sürmüş ve yok oluşu da atomların bir araya gelişleri ve ayrılışları olarak açıklamıştır.
Demokritos aynı zamanda bu atomların bir araya geleceği veya ayrılacağı boş bir mekanın olduğunu da iddia eder. Yani atomların boşluk içinde farklı şekillerde bir araya geldiğini açıklar.
Kaynaklar: Ahmet Arslan – İlk Çağ Felsefe Tarihi 1, Ahmet Cevizci – Felsefe Tarihi
Uzayla – Kültür Evreni
Dinlemek için - Podcast: https://open.spotify.com/episode/3yg7tc9AWJpMvaR0DDRn8Y?si=ZAYalzkNRqGoDhn6li6QTA
