Immanuel Kant, epistemolojide açtığı eleştiri sayesinde modern filozofların büyükleri arasında yer almayı başarmıştır. Bu başarısının ardında ise bilginin kaynağı problemindeki rasyonalizm-ampirizm çatışmasına yeni bir açıklık getirmesidir. -kritisizm-
Ampirizm, zihinde bulunan genel fikirler ve bilgilerin duyulardan, yani deneyden doğduğunu savunurken; rasyonalizm ise akla öncelik vererek, bilginin kaynağı olarak aklı kabul etmektedir. Kant, bu iki karşıt ekolü çatışmadan kurtararak, her iki görüşten kaynaklar alarak kritisizm (eleştirel felsefe) adlı yeni bir görüş oluşturmuştur.
Kant’ın Kritisizmi
Kant, nesnelerin tümü hakkında genel geçer bilgiyi bir sistematik bir doktrin çerçevesinde vermenin değil epistemolojiyi bir eleştiri biçimi olarak yeniden kurmanın peşindedir.
Kant’a göre akıl, farklı şekillerde tezahür etmektedir. Kesin bilgi, ne rasyonalistlerin iddia ettiği gibi salt olarak aklın ne de ampiristlerin iddia ettiği gibi salt olarak algının ürünüdür. Bilgi, bu iki yapısal aracın ortak işlevi sonucunda doğmaktadır.
Kant’a göre ampirizmin iddiası olan ‘bütün bilgilerin deneyden geldiğini, bunun dışında bir bilgiden söz edilemeyeceği’ söylemi önemli bir değer taşır fakat bu söylem ancak bir duraktır. Zira ona göre bilgi deneyim ile başlar fakat bu, tüm bilginin deneyimden doğduğu anlamını taşımaz.
Kant’ın Bilgi Anlayışı
Kant için önemli olan, deneyimle elde edilemeyen ancak insan aklının soru sormaktan kendisini hiçbir zaman alamadığı ve rahatsız olduğu, metafiziğin imkan veya imkansızlığını tespit etmektir. Bu alanda sorulan sorular Tanrı, özgürlük ve ruhun ölümsüzlüğü hakkındadır. Dolayısıyla bu alan deneyimin ötesinde yer almaktadır.
Kritisizm, gerçek bilginin mutlak olamayacağını savunan septik filozoflarla, mutlak bilgi vardırı savunan dogmatik filozofları ortak bir yargıda buluşturmaya çalışan düşünce biçimidir.
Kant, bilgide hem deneyden hem akıldan gelen unsurlar olduğuna inanır. Ona göre deneyden gelen, bilginin malzemesi, ham maddesidir. Akıldan gelen unsurlar işe, aklın bu ham maddeyi işlemesi, ona bir biçim, değer verdirmesi işlemidir.
