Hemen hemen herkesin gün içinde birçok kez maruz kaldığı fakat farkında bile olmadığı bir manipüle yöntemidir gaslighting. Bireyin kendinden şüphelenmesine yol açan, hafıza, algı ve akıl sağlığını sorgulayıp irdelemeye iten bir çeşit kötü yönlendirmedir. Psikolojik manipülasyon ve taciz yöntemi olan gaslighting adını 1940’lı yıllarda çekilen ‘Gas Light’ adlı filmden almıştır. Filmdeki erkek karakterin eşini deli olduğuna ikna etmeye çalışmasını ve gaz lambasını söndürdüğünde eşinin bunu gerçek değil uydurulmuş bir şey olduğunun farkına varmasını konu edinen bu film gaslightingin başlangıç tarihi olmuştur.
Sinsi bir duygusal istismar tekniği olan gaslighting, özellikle insanları psikolojik olarak kontrol altına almak isteyen narsist, psikopat, sosyopat, kişilik bozukluğuna sahip veya patolojik olarak yalan söyleyen bireyler tarafından uygulanır. Bu manipülasyon yöntemine maruz kalan bireylerin anksiyete, depresyon, panik atak, sinir krizi gibi çeşitli psikolojik sorunlar yaşaması oldukça muhtemel olmasıyla beraber bireyin bunu fark etmesi oldukça güçtür.
Gaslighting Uygulayan Bireylerin En Sık Kullandığı Teknikler
- İnkar etmek
- Aşağılamak
- Duygu sömürüsünde bulunarak suçlu hissettirme
- karşı koyarak olayı sorgulatma
- Şiddetli bağırma suçlama sonrasında şefkatli davranarak karşı tarafın kafasını karıştırma
- Söylenenleri anlamadığını söyleme
- Karşı tarafı değersiz hissettirme
- Kişinin dikkatini dağıtıp konuyu değiştirme
- Aynı olayı her seferinde farklı anlatarak karşı tarafta kafa karışıklığına neden olma
- Kişinin kendisinden şüphe duymasına sebep olma
- Bazen karşı tarafa iyi davranarak kötü niyetli olmadığını düşündürme
gibi teknikler gaslighting uygulayan istismarcıların en sık kullandığı teknikler arasındadır.
‘ben öyle bir şey demedim’, ‘kafanda kuruyorsun’, ‘çok büyütüyorsun’,’ paranoyaksın’, ‘herkes benim düşündüğüm gibi düşünüyor’, ‘kimse sana inanmıyor’ gibi cümleleri sıkça kullanan istismarcılar her durumda kendilerini haklı göstererek karşı tarafın kendilerinden şüphe duymasına yol açmaktadır. Zaman zaman gösterdikleri şefkatle kendilerinin kötü niyetli olmadığını inandırmaya çalışan bu kişiler karşı tarafı bu şekilde manipüle ederek psikolojik zarar vermektedirler.
Gaslighting’e Maruz Kalan Bireylerde Sık Görülen Tepkiler
- Duygular ve olaylardan şüphe etme
- Kararları ve algıları sürekli olarak sorgulama
- Kişinin kendini savunmasız ve tehlikede hissetmesi
- Özgüven problemi yaşama
- Yetersiz hissetme
- Sürekli olarak kafa karışıklığı
- Yalnız ve güçsüz hissetme
- Sık sık kararsız ve dengesiz bir tutum içerisinde olma
- Kendi gerçeğini sorgulama
- Kişinin kendi akıl sağlığından şüphe duyması
gibi belirtilen hisler ve tepkimeler gaslightinge maruz kalan bireylerin sıkça içinde bulunduğu duygu durumlarıdır. ‘Galiba ben çok hassasım’, ‘olayları çok büyütüyorum’, ‘sürekli hata yapıyorum’, ‘aslında öyle söylemek istemedi’, ‘özünde iyi biri’ gibi cümleleri sıkça kullanan mağdurlar ciddi psikolojik sorunlar yaşamakla beraber kişinin manipüle edildiğini fark etmesi oldukça güçtür.
Gaslighting Çözümü ve Toplumsal Sorunlar
Geçmişten günümüze kadar toplumsal anlamda kadınların itaatkar olması gerektiğini savunan düşünceler bulunmaktadır. Bu tür düşünceler bariz bir şekilde kadınlar üzerinde baskı kurmayı hedeflemektedir. Kadının gülmesine, kıyafetine, söylediği söze karışırlar. Bu tür bir anlayış ne kadar inkar etse bile gaslighting uygular. Zaten bu tür kişilerin en önemli özelliği yaptığı davranışı inkar etmek değil midir? Kadınların yapmış olduğu davranışlara güçsüzlük, duygularını ifade etmesine ise aşırı duygusallık tanımları el birliğiyle kadınlara uygulanan baskının en bariz göstergesidir.
Her ne kadar günümüzde kadınlar bu baskıya maruz kalsalar da yalnızca maruz kalan kesim kadınlar değildir. Toplumumuzda erkeklerin üzerlerine binen sorumluluk sebebiyle ‘erkekler ağlamaz’, ’erkek dediğin güçlü olur’ gibi kalıplaşmış sözlerle erkekler de en az kadınlar kadar toplumumuz tarafından bu baskıya maruz kalmaktadır.
Birçok insan çocukluğundan bu yana farkında olmadan aslında gaslightinge maruz kalmaktadır. Ebeveynlerin her hatada çocuğunu azarlaması, kendi çocukluğunu abartarak anlatması, kendi hataları için özür dilememesi, çocuğunun sosyal hayatına fazla girmesi, kendi olumsuzluğunu çocuğuna yansıtması birçok ebeveynin farkında olmadan çocuğuna uyguladığı psikolojik şiddettir.
Sık sık olarak özür dileyen, gereğinden fazla kendini sorgulayan, sürekli olarak algı ve akıl sağlığından şüphe eden, gaslightinge maruz kaldığını düşünen her birey bir an önce bunun farkına varmalı ve gerekli yerlerden destek almalıdır.
Kaynak:
- Akiş, A. D. & Öztürk, E. (2021). Patolojik Narsisizm: Duygusal İstismar ve “Gaslighting” Perspektifinden Kapsamlı Bir Değerlendirme . Artuklu İnsan ve Toplum Bilim Dergisi , 6 (2) , 1-31 . DOI: 10.46628/itbhssj.1013622
- Nazir, T. , Özçiçek, A. “Gaslighting: İki Yüzlü Bir Duygusal İstismarla Yüzleşmek”. Anadolu University Journal of Education Faculty 6 (2022 ): 241-250
Uzayla – Kültür Evreni
