Saldırganlığın doğuştan mı yoksa çevresel faktörler sebebiyle sonradan mı meydana geldiği tam olarak bilinmemekle beraber üzerine birçok deneyler, kitaplar ve düşünceler ortaya atılmıştır. 1961-1963 yılları arasında Albert Bandura tarafından çocukların saldırgan davranışları gözlem ve taklit yoluyla öğrenip öğrenmediklerini test etme amacıyla Bobo doll adı verilen deneyi gerçekleştirmiştir.
Bobo Doll Deneyi Nedir?
Albert Bandura ve meslektaşları tarafından 1961 yılında Stanford Üniversitesi’nde 3 ile 6 yaş aralığında değişen 36 kız ve 36 erkek çocuk olmak üzere toplam 72 çocuğu içinde barındıran bir deney gerçekleştirmiştir. Deney öncesinde çocuklar gözlemlenerek agresiflik seviyelerine göre 5 üzerinden puanlandırıp bu puanlara göre belirli gruplara ayrıldılar ve aşama aşama deney gerçekleştirilmeye başlandı
1. Aşama: Modelleme
Seçilen 72 çocuk eşit şekilde olmak üzere üç gruba ayrıldı. 1. grupta yer alan 24 çocuğa agresif davranışların gösterilmesi, 2. grupta yer alan 24 çocuğa agresif olmayan davranışların gösterilmesi, 3. grupta yer alan 24 çocuğa ise kontrol grubu olup hiçbir davranışın gösterilmemesi hususunda karara varıldı. Davranışların gösterileceği 1. ve 2. gruba eşit sayıda kız ve erkek sayısı olacak şekilde çocuklar yerleştirildi. 1. grup ve 2. gruptaki çocukları erkek ve kız şeklinde ikişer gruba ayrıldı. Her gruba 6 kız 6 erkek yerleştirildi.
- 1. grupta bulunan çocuklara Bobo doll adlı oyuncağa sergilenen agresif tavırlar izlettirildi.
- 2. grupta bulunan çocuklara ise sessizce oturup Bobo doll yerine farklı oyuncaklar ile oynandığı izlettirildi.
- 3. grupta bulunan çocuklara kontrol grubunda olmaları sebebiyle hiçbir şey izlettirilmedi.
2. Aşama: Saldırganlık Uyarılması
Her 3 grup da ‘hafif saldırganlık uyarısına’ maruz bırakılması üzerine çocukların hepsi ayrı ayrı olacak şekilde ilgi çekici oyuncakların bulunduğu bir odaya götürülüyor. Çocuklar odaya girip oyuncaklarla oynamaya başladıkları süreçte deneyci odaya girerek ‘oyuncakların en güzel oyuncaklar’ olduğunu ve diğer çocuklara götürmeye karar verdiğini söylüyor.
3. Aşama: Gecikmeli Taklit Testi
Bir diğer odada ise oyuncaklar agresif olan ve agresif olmayan şeklinde ikiye ayrıldı. Agresif olmayanlara boya kalemleri, ayılar, çiftlik hayvanları bulunurken agresif olanlarda dart tabancaları, tokmak ve 3 metre uzunluğunda bir Bobo doll yer alıyordu. Çocukların odada kaldığı 20 dakikalık süreçte davranışları gözlemlenerek derecelendirildi.
Bobo Doll Deneyinin Sonucu
- Agresif model izleyen çocukların, diğer gruplardaki çocuklara göre daha çok taklit edilen saldırgan hareketlerde bulundukları gözlemlendi.
- Agresif model grubundaki kızların; karşısındaki kişi erkekse fiziksel tepkilerde, karşısındaki kişi kadınsa daha çok sözel tepkilerde bulundukları gözlemlendi.
- Erkeklerin kızlara göre kendi hemcinslerini taklit etme olasılığının daha yüksek olduğu gözlemlendi.
- Sakin bir kişiyle vakit geçiren çocuklar, hiç kimseyle vakit geçirmeyen çocuklara kıyasla daha sakin ve uysal davranışlar sergiledikleri gözlemlendi.
2 Yıl Sonra Yaptığı Deney
1961 yılında yaptığı deneyin ardından iki yıl sonra tekrar deney yapmaya karar veren Albert Bandura, diğer deneyden farklı olarak bu kez çocuklara Bobo Doll’a saldırgan hareketlerde bulunan bir modelin filmi izletildi. Deneyde yine bir önceki deney gibi gruplandırmalar yapıldı. Gruplara filmin sonunda ‘yapma’ uyarısı ile cezalandırılmanın olduğu bir sahne ile ödüllendirmenin olduğu bir sahne verildi. Bu iki sahne ilk iki grup arasında paylaştırılırken kontrol grubuna film sonunda ceza ya da ödül belirtilmeden film bitirildi.
1963 yılında yapılan deneyin sonunda çıkan sonucun 1961 yılında yapılan deneyden çok fazla farkı olmadığı tespit edildi. Görülen tek farkın film bitiminde cezalandırma sahnesi izleyen çocukların, izledikleri modele çok da benzemeyen davranışlarda bulunduğu oldu.
Sonuç Olarak;
Albert Bandura yaptığı deneyler sonucu şiddete tanık olan bireylerin şiddete meyilli olabileceğini, şiddetin öğrenildiğini, bu tarz davranışları çevremizde görmemiz ile bizim de hareketlerimizin şekillendiğini kanıtlıyor.
Kaynak:
- S. S. Tatlıoğlu , “Öğrenmeye Sosyal- Bilişsel Bir Bakış: Albert Bandura”, Sosyoloji Notları, c. 5, sayı. 1, ss. 15-30, Haz. 2021
- Varbelow, S. (2011). Instruction, Curriculum and Society: Iterations Based on the Ideas of William Doll. International Journal of Instruction, 5 (1), . Retrieved from https://dergipark.org.tr/tr/pub/eiji/issue/5140/70045
Uzayla – Kültür Evreni
