Paradoks sözcüğünün etimolojik kökenine bakıldığında Yunancada ”inanç, düşünme” anlamlarına gelen doxa kelimesi ile ”öte, karşı” anlamına gelen para ekiyle oluşmuş olan paradoksos yan, karşıt-kabul anlamına gelmektedir. Bu kavram Türkçeye ise Fransızca paradoxe sözcüğünden türeyerek girmiştir.
Paradokslar yapısı gereği doğruluğu esas aldığınızda çürütülebilen, çürütüldüğünde ise ispatlanan bir mantıksal döngü içermektedir. Paradoksa en ünlü örnek olarak ”Tavuk mu yumurtadan, yumurta mı tavuktan çıkar?” sorusu verilebilir.
Zenon ve bünyesinde bulunduğu Elea Okulu filozofları, salt varlık kuramını ele almışlardır. Elealılara göre varlık biricik ve değiştirilemezdir, ezeli ve ebedidir. Elea Okulu’nun kurucusu Parmenides değişimi reddederek Herakleitos’un değişimine karşı çıkmıştır. Ona göre bir şey ne ise odur. Parmenides’in öğrencisi Zenon’da hocasının fikirlerini savunmaya devam etmiştir. Çokluğun yanıltıcı olduğunu asıl olarak varlıkta birliği ortaya koymaya çalışan Zenon, mantık ve matematiğin ilerlemesinde etkili olan paradoksları ile bilinir.
Zenon ve Hareket Paradoksu
Zenon, harekete ve değişime karşıt görüşler üretmeye çalışmıştır. İlk paradoksu Akhilleus ve kaplumbağa arasındaki yarış kanıtıdır. Akhilleus’un kaplumbağaya göre hız konusunda daha avantajlı olduğunu bilen Zenon, kaplumbağaya önde başlama avansını verir.
Zenon der ki, ”Akhilleus koşuya başlayıp başlangıç noktasına geldiğinde kaplumbağa önde başladığı için hep bir adım önde olacaktır. Her defasında o mesafenin biraz fazlasını koşması gerekecektir. Kaplumbağa ile kendisi arasındaki mesafe az da olsa kaplumbağanın avantajına olacaktır. Bu böyle sonsuza dek devam edecektir (Aristoteles, 1997: 295).
Zenon bir diğer paradoksunda ”koşu pistinin sonuna asla ulaşılamayacağında” söz eder. Çünkü pistin yarışına ulaştığınızda kalan yarısının önce yarısına, sonra bu yarının yarısına gitmek gerektiği gibi sonsuz bir döngüden bahseder. Yani farklı zaman içinde sonsuz uzay aralıkları geçilmeyecektir.
Zenon’un harekete ilişkin üçüncü paradoksu ise ”ok” paradoksudur. ”Uçan ok durmakta” der. Yani ok her anda bir noktada bulunacaktır. Bu noktada bulunmak demek ise durmak anlamına gelmekte. Hareketin herhangi bir anında ok duruyorsa aslında bütünde de duruyor anlamına geliyor. Aslında hareket ediyormuş gibi gözükse de gerçekte hareketsiz olduğunu ileri sürer. Zenon’un bu paradokslarına pek çok filozof (Aristo, Bergson) eleştiriler getirmiştir.
Kaynaklar:
Şahin, M. (2021). Zenon ve Bergson Felsefesinden Hareketle Film Üzerine Düşünmek . Karadeniz Teknik Üniversitesi İletişim Araştırmaları Dergisi , 11 (1) , 149-173 . DOI: 10.53495/e-kiad.892765
Uzayla – Kültür Evreni
