Charlie’nin Çikolata Fabrikası Film İncelemesi: Sosyokültürel Bir Çözümleme

2005 yapımı Charlie’nin Çikolata Fabrikası filmi yönetmen Tim Burton tarafından fantastik kurguya sahip bir çocuk filmi olarak çekilmiştir. Temeli Roald Dahl’ın 1964’te yayınlanan aynı isimli çocuk kitabına dayanmakta. Her ne kadar çocuk kitabı olarak yayınlansa da metin arka planlarında korku ögeleri barındırmaktadır. Çeşitli karakterlerde ve durumlardaki tezatlıklar okuyucu ve izleyicilerde gerilim yaratmaktadır. Kitap ilk olarak 1971 yılında Willy Wonka ve Çikolata Fabrikası isimli filmle sinemaya aktarılsa da 2005 yılında hem teknoloji imkanları hem de Tim Burton yönetmenliği ile Charlie’nin Çikolata Fabrikası olarak sinema eleştirmenleri tarafından daha çok beğenilmiştir.

Kitabın modern müzikal bir yorumu olarak beyaz perdeye aktarılan Charlie’nin Çikolata Fabrikası’nda Willy Wonka karakterini Johnny Depp canlandırmaktadır. Manik depresif sinema karakterleriyle fantastik filmlerin baş rollerinde yer alan Depp bu filmde de çocukluk travması yaşayan bir çikolata fabrikası sahibidir. Willy Wonka çok ünlü bir diş hekiminin oğlu olarak diş ve çene tedavisi görmüş ve uzun yıllar şekerleme ve çikolata gibi yiyeceklerden uzak kalmıştır. Ancak bu kısıtlamalar onun tam ters yönde hırslanarak hareket etmesine sebep olmuştur.

İlk çikolatasını yemesiyle birlikte tat ve dokularına göre bu tatlıları analiz etmiştir. Yenilikçi ve dünya çapında bir hareketle Willy Wonka çikolata ve şekerleme fabrikasını kurmuştur. Ancak yenilikçi girişimlerini kıskanan diğer işletmeler onun gizli tariflerini çalmak için çalışanlar arasına ajanlar yerleştirmiştir. Gizli bilgilerin çalınması ve Wonka’ya özel tariflerin piyasaya sürülmesiyle tüm çalışanlar işten çıkarılmıştır. Yine de yeni ve özel lezzetler için Willy Wonka araştırmaya devam etmiş ve balta girmemiş ormanlarda egzotik tatlar keşfetmeye gitmiştir. Burada tanıştığı yerli kabile Umpa Lumpa’larla kakao çekirdeği üzerinden anlaşma yapmış ve onları fabrikasında çalışmaya ikna etmiştir.

Çikolata Fabrikasına Giriş

Yıllar boyu halka kapalı ama halk için çalışan çikolata fabrikası bir gün için ziyarete açılıyor ve 5 çocuğun ebeveynleriyle fabrikayı gezmelerine izin veriliyor. İşte hikaye ve sosyolojik analizimiz burada başlıyor. Dünya çapına yayılmış olan Wonka çikolatalarından 5 tanesinin içine bilet yerleştiriliyor. Burada her ne kadar kurgusal ve fantastik bir hikaye anlatılsa da kapitalizm simgesi olan altın madeninin değeri değişmeyerek nadir bulunan değerli ürün yine altınla eşleştiriliyor. 5 adet altın bilet küresel bir marka haline gelen Wonka çikolatalarının satışını daha da arttırarak mağazalarda izdihamlara neden oluyor.

Bulunan ilk bilet Almanya’da kasaplık yapan bir ailenin obezite problemi yaşayan oğluna çıkıyor. Eski roma imparatoru Augustus ismine sahip bu çocuk altın bileti içeren çikolatayı farkında olmadan ısırıyor. Sürekli yiyecek tüketen Augustus ağzında parçalanan bileti son anda fark ederek biletin sahibi oluyor. İkinci bileti ise İngiltere’de ebeveynleri oldukça zengin bir kız çocuğu elde ediyor. Veruca isimli çocuk bu bileti elde ediyor çünkü babası kızının isteği üzerine sahip olduğu maddi gücü kullanarak binlerce çikolatanın içerisinden biletin bulunmasını sağlıyor.

Üçüncü bilet Amerika Birleşik Devletleri’nden sakız çiğnemeyi seven ve sakız çiğneme rekorlarına sahip ancak çikolatadan hoşlanmayan Violet isimli kıza çıkıyor. Dördüncü bilet de oldukça zeki ancak teknoloji bağımlısı Mike tarafından bulunuyor. Bu dört bilet de farklı ailevi ve kişisel problemlere sahip çocuklara çıkıyor. Son bilet ise maddi açıdan yoksun ancak sıcak bir aile ilişkisine sahip Charlie’ye çıkıyor. Zor şartlarda da olsa umut içerisinde satın aldığı ilk çikolatadan çıkmayan bilet yerde bulduğu parayla satın aldığı çikolatadan çıkıyor. Bilet için ona teklif edilen paralar nedeniyle öncelikli olarak ailesine bu tekliflerle maddi katkı sağlamak istese de aile büyükleri önemli olan şeyin maddiyat değil deneyim olduğu mesajını veriyor.

Karakterlerde her çocuğun bir sosyal sınıfı temsil ettiği görülmektedir. Çocukların etik ve ahlak anlayışları henüz tam olarak gelişmemiş olsa da aile etkeni çocukların var oluş biçimini önemli ölçüde şekillendirmiştir. Orta-üst sınıf obezite problemi olan, orta sınıf hırs ve kibir dolu olan, üst sınıf narsist kişilik bozukluğu özellikleri gösteren, alt sınıf teknoloji bağımlısı ve öfke-şiddet problemi olan çocuklar ortaya çıkmıştır. Filmde tüm bu karakterlerin yanında çikolata fabrikasının bulunduğu kentin sınırları dışında yaşayan alt sınıftan da düşük yaşam şartlarına sahip Charlie kendi başına ayrı bir kültür oluşturmaktadır. Herhangi kötücül bir davranışa eğilimi olmayan yokluk içinde kendi mutluluk alanını yaratan bir karakterdir. Bu nedenle çocukların tamamı bir araya geldiğinde ayrışan sosyal sınıflar tüketim kültürü altında bir araya gelerek Charlie’yi çemberin dışarıda bırakmaktadır.

Wonka Testleri

Willy Wonka iyilik, yaratıcılık, yardımseverlik ve sevgi gibi ögelerin çocuksu zihinlerde var oluşunu sürdürdüğüne inanmaktadır. Bu nedenle de fabrikayı kendisinden devralacak kişinin bir çocuk olması gerektiğini düşünmektedir. Çünkü kendisi de saçı dökülenler için saç çıkaran şekerleme, maddi durumu iyi olmayanlar için tek öğünde üç farklı yiyecek içeren sakız gibi buluş çabalarıyla iyilik ve paylaşım odaklı yenilikler yapmaya çalışmaktadır. Bu yenilikleri çocuksu yaratıcılığıyla devam ettirecek kişi için de testler hazırladığı görülmektedir.

1 Şubat günü saat 10:00’da ziyaretçilere açılan çikolata fabrikası her bir çocuk için test niteliğinde süreçlere sahiptir. Çünkü günün sonunda bir kişiye büyük ödül yani fabrika yönetimi verilecektir. Bu noktada fabrikaya sahip olacak kişinin temelde çocuksu özelliklerini kaybetmemesi gerekmektedir. Halbuki ilk dört bilete sahip çocuklar çoktan hırs, kin ve bağımlılık gibi kötü duygu ve düşüncelerle dolmuştur. Testler içerisinde ilk çocuk Augustus yemek yeme bağımlılığı sebebiyle çikolata şelalesine düşerek elenmiştir. İkinci çocuk Violet sakız konusunda uyarılmasına rağmen çiğneyerek mor yuvarlak bir şekle bürünmüştür.

Üçüncü çocuk Veruca istediğini almak üzere hareket ederken sincaplar tarafından çöp odasına gönderilmiştir. Teknoloji bağımlısı dördüncü çocuk Mike ise kendini ışınlamak için küçültmüş ve o şekilde kalmıştır. Çocukların bağımlılıklarının sonucu olan bu durumlar Umpa Lumpa’lar tarafından didaktik ve bilmece içerikli şarkılarla desteklenmiştir. Bu noktada şarkıların ve koreografilerin doğaçlama olmadığı önceden hazırlandığı şüphesi ortaya çıkmaktadır. Çünkü Willy Wonka ziyaretçileri tanıyarak belirli mesafelerde yaklaşım göstermiş ve her bir çocuğun sonunu tahmin etmiştir.

Geriye kalan tek çocuk Charlie ise saflık ve dürüstlük timsali olarak kazanan ilan edilmiştir. Böylece çocukların sahip olduğu ve henüz kirlenmemiş zihinsel özellikleri kutsanmıştır. Kazandığı fabrikada ailesiyle birlikte yaşamayı seçen Charlie Willy Wonka’yı aile içerisine katmıştır. Charlie, Wonka’yı da kendi babasıyla görüşmeye ikna etmiş ve film sonunda aile bağlarının önemi vurgulanmıştır.

“Sonuçta Charlie Bucket bir çikolata fabrikası kazandı. Ama Willy Wonka çok daha büyük bir şey kazandı. Bir aile. Ve kesin olan bir şey vardı, hayat hiç bu kadar tatlı olmamıştı.”

Anlam arayışına girmeden sadece bir şeyi isteyip yapan çocukların iyi ya da kötü yönde eğilim göstereceğine ailelerin etki ettiği sonucuna ulaşılmaktadır. Küreselleşmiş markalardan, kapitalizmden, tüketim kültüründen, bağımlılıklardan ve insan davranışlarından ciddi mesajlar taşıyan Charlie’nin Çikolata Fabrikası fantastik bir çocuk filmi olmanın ötesinde toplumsal eleştirilerin yer aldığı bir filmdir. Bu nedenle her dönem her yaşta izlendiğinde farklı duygu ve düşüncelerle izleyiciyi beslemektedir.

Kaynaklar

Baudrillard, J. (2004). Tüketim toplumu. (H. Deliceçaylı, Çev.). İstanbul: Ayrıntı.
IMDB, Charlie’nin Çikolata Fabrikası (2005), Photo Gallery, https://www.imdb.com/title/tt0367594/?ref_=ttmi_tt
Fromm, E. (2014). Rüyalar, Masallar, Mitler: Sembol Dilinin Çözümlenmesi. Say Yayınları.
Öztürk, F., Benli, D., Çameli, M. M., & Dağoğlu, T. Charlie’nin Çikolata Fabrikası Kitap ve Filminin Yeniden Yazım Ve Yerelleştirme Bağlamında Analizi. Uluslararası Sosyal Bilimler Akademi Dergisi, (6), 940-964.

Uzayla – Kültür Evreni