Tüketim kültürü içinde yer aldığımız bu çağda hızlı tüketim gıdaları çevremizi sarmış durumda. İstediğimiz her gıdaya her an erişebilmekteyiz. Ancak gıda tercihi noktasında özellikle hızlı tüketim gıdaları yani ‘‘fast food’’ ya da ‘‘junk food’’ olarak isimlendirilen gıdalara daha çok yönelmekteyiz. Bunun sebebi ise hızlı erişim, hızlı tüketim ve hızlı etki olarak bir akış içerisinde sıralanabilir. Ancak bu akışta bizleri en çok etkileyen hatta bu ürünlere bizleri bağımlı hale getiren şey ise bu gıdaların lezzetli oluşudur. Bir yemeğin lezzetli olması kanısına varmamız, o gıdanın tadını beğenmemiz ve daha sonra onu yeniden tatmak istememiz anlamına gelmektedir. İşte bu noktada sağlıksız hızlı tüketim gıdaları bizlere lezzetli gelmekte ve alışkanlık yapmaktadır. Peki sağlıksız gıdaların lezzetli olma sebebi aslında neye dayanmaktadır?
Yemek Kültürü ve Gıda Seçimi
Eski çağlarda avcı toplayıcı atalarımız et ya da tahıl ürünlerine göre hızlı enerji vermesi için şeker bakımından zengin meyve ve benzeri yiyecekler tüketerek daha verimli hareket ettiklerini fark etmişlerdir. Bu durum gıda endüstrisinin de gelişmesiyle zihnimizi ve bedenimizi daha hızlı canlandırmak için hazır ve genel olarak zararlı gıdalara yönelmemize sebep olmaktadır. Toplumların yaşayış biçimine bağlı değişen günlük hayat rutini yemek yeme biçimlerini de etkilemektedir.
Örneğin Amerika fast food zincirlerinin kaynağını oluşturan hızlı yeme alışkanlıklarını desteklerken, Japonya’da yemek yeme eylemi bir ritüel olarak gerçekleşmektedir. Farklı kültür ve alışkanlıklar her ne kadar çeşitlilik sağlasa da McWorld kavramı ile tüm dünyada yayılan fast food yemek alışkanlığının önüne geçilememektedir. Gıda tüketim alışkanlık haline gelen bu hızlı tüketim ürünleri her yaştan insanın açlık anında aklına gelen ilk yemek türü haline gelmiştir. Sağlıklı gıdalara belirli bir uğraş sonucu ulaşılabilmesi, sağlıksız yiyecekler de ise her an hızlı bir şekilde elde edilebilmesi gıda seçimlerini etkilemektedir.
Yiyecek tüketimini temel olarak karnımız acıktığı için beslenme ihtiyacımızı karşılamak amacıyla gerçekleştirsek de açlık hissettiğimiz anda canımızın çektiği yiyeceklere ulaşmak için çaba gösteririz. Bu noktada vücudumuzda gerçekleşen kimyasal değişimler beynimize uyarılar göndermektedir. Bu uyarılar vücudumuzda eksikliği hissedilen vitamin ve minerallere bağlı olarak gıda tüketimini sağlamamıza yöneliktir.
Örneğin vücudumuzda potasyum ve magnezyum eksikliği var ise beynimiz bizi muz tüketmemize güdüler. Ancak her uyarı bizi bu kadar da masum gıdalara yönlendirmez. Özellikle çok acıktığımız ve aniden açlık hissettiğimiz durumlarda acil olarak şeker ve tuz içeren gıdaları tüketmeye yönelmekteyiz. Bu aciliyet zihnimizde şu şekilde bir mesaj oluşturur: Hızlı tüketim, hızlı şekilde kana karışan mineraller ve beyinde hızlı uyarıcı etkiler. Bu etkiler atalarımızdan bize kalan bir miras olarak bugünümüzü etkilemektedir.
Yiyecekler ve Kimyasal Etkileri
Sağlıklı gıdaların, özellikle lifli yiyeceklerin, sindirimi daha uzun sürmekte ve içerisindeki besin maddeleri kana daha geç karışmaktadır. Buna bağlı olarak sağlıklı gıdalar bizi daha uzun süre tok tutmaktadır. Ancak sağlıksız gıdalarda mineral yapıları çözünmüş halde bulunduğu için kana daha hızlı karışmakta ve beynimize lezzet ve doyma hissini daha hızlı iletilmektedir. Ancak bu hızlı iletim aynı zamanda vücudumuzda bu gıda içeriklerinin hızlı tüketilmesine sebep olmaktadır. Böylece daha çabuk acıkır ve yeniden yemek yeme isteğimiz oluşmaktadır.
Fast food kültürünün neden olduğu sağlıksız beslenme sonucu obezite de bu şekilde ortaya çıkmaktadır. Hızlı gıda tüketimi döngüsünü tetikleyen lezzet ve bağımlılığın sebebi ise zararlı gıdaların içerisinde yer alan Çin Tuzu olarak da bilinen Monosodyum Glutamattır. Yemeklerin bize daha lezzetli gelmesini sağlayan glutamik asidin sodyum tuzu zararlı gıdaların neredeyse hepsinde bulunmaktadır. Monosodyum Glutamatı üreten ilk şirket, ürününe tat özü anlamına gelen “Ajinomo” adını vermiştir. Bu madde hazır olarak alıp doğrudan tükettiğimiz hemen her gıda içerisinde bulunmaktadır. Monosodyum Glutamat sayesinde tat reseptörlerimiz daha çok uyarılarak beynimiz tarafından tükettiğimiz gıdaların daha lezzetli olduğu bildirimi oluşmaktadır.
Özellikle vücudumuz için zararlı olan gıdaların hemen hepsinde kullanılan bu madde nedeniyle kimyasal olarak oluşturulan bu lezzete yeniden erişmek için zararlı gıdalara yöneliriz. Bu durum alışkanlık hatta bağımlılık haline gelmektedir. Ancak zararlı gıdaların sürekli olarak tüketilmesi aynı lezzet hazzını sağlamamaktadır. Çünkü devamlı olarak aynı şekilde uyarılan tat reseptörlerinde bir süre sonra tepki zayıflamaktadır. Böylece çok lezzet aldığımız bu yiyecekler karşısında duyarsızlaşarak psikolojik bir bağımlılık geliştiririz.
Bedensel zararın ötesine geçerek psikolojik olarak da bağımlılık yaratan bu gıdalar özünde kimyasal bir haz barındırmaktadır. Özellikle şeker ve tuz için yapılan sağlık uyarılarının ne kadar haklı olduğunu gösteren bu kanıtlar bizleri sağlığımız için doğal gıdalara yönlendirmelidir.
Kaynaklar
- Aaker, D. (1990). Brand extensions: The good, the bad, and the ugly. MIT Sloan Management Review, 31(4), 47.
- Barber, B. (1992). Jihad vs. mcworld. The Atlantic, 269(3), 53-65.
- BBC Earth Lab, Why Does Junk Food Taste SO GOOD? | Earth Lab, https://www.youtube.com/watch?v=W5zO7on-VOg
- BBC Earth Lab, What is MSG? | Earth Lab, https://www.youtube.com/watch?v=WCy_0IN_vAE
- Moss, M. (2013). Salt, sugar, fat: How the food giants hooked us. Random House.
- Raghunathan, R., Naylor, R. W., & Hoyer, W. D. (2006). The unhealthy= tasty intuition and its effects on taste inferences, enjoyment, and choice of food products. Journal of Marketing, 70(4), 170-184.
Uzayla – Kültür Evreni
Dinlemek için - Podcast: https://open.spotify.com/episode/3V7LoHPXibHyPdL5K70jD7?si=s37q7hTCSRaposq6aVsJRw
