Haiti Devrimi Batı’daki en büyük ve en başarılı köle isyanı olarak bilinir. Afrikalı köleler 1791 yılında ayaklandı ve 1804’te devrim başarıya ulaştı, devrim sonucunda Haiti siyahlar tarafından yönetilen ilk cumhuriyet oldu.
Devrimden Önce Neler Oldu?
1700’lü yılların ortasından sonra şekere olan talep üst safhaya ulaşır. Şeker üretimi de genellikle Karayiplerdeki çiftliklerde köleler tarafından üretilir. Karayipler’i sömüren ülke de Fransa’dır. Fransa’nın Karayipler’de birçok kolonisi bulunuyor. Şeker kamışı üretiminde o dönem Haiti ve Jamaika ön plandadır. Bilindiği gibi şeker üretimi oldukça zordur ve emek ister. Bu emekte Afrika’dan getirilen köleler tarafından sağlanmakta. Köleler Fransızca ve Batı Afrika dillerinin karışımı ”Creole” dilinde konuşmaktaydılar. Köleler sık sık çiftliklerden kaçar, ormanlarda çete halinde yaşarlardı. Bu çeteler yoğun işten bıktıkları için aslında küçük çaplı ayaklanmalar çıkartmışlardır. Hatta ormandaki kölelerden oluşan çeteler Adalardaki şeker çiftliklerine saldırırlardı. Elbette bu saldırı ve ayaklanmalar küçük çapta olmuştur.
Çeteler arasında François Mackandal adlı kişi oldukça popüler olur. Bir Vudu rahibi olan François köle ayaklanmalarında liderliği üstlenmektedir. 1751-1757 yılları arasında bir ayaklanma çıkartır, fakat 1758 yılında yakalanıp diri diri yakılır. Elbette köleler pes etmiyordu. Sürekli saldırılar düzenliyordu, çiftlik sahibi olan beyazlara.
1789 yılına geldiğimizde Haiti dünyanın şeker ihtiyacının yarısını karşılar hale gelmişti, hal böyle olunca Fransa için önemli bir koloniydi. Adadaki köle sayısı 500.000’dir. Ki bu sayı Karayiplerdeki tüm kölelerin yarısı kadardır. Kölelerin ölüm sayısı çoğaldıkça Afrika’dan yeni köleler getiriliyordu. Bundaki en önemli etken yetersiz beslenme, barınma sorunu, sağlık sorunuydu.
Fransız Devrimi 1789 yılında gerçekleşince Adalılar tarafından sevinçle karşılandı. Çünkü İnsan Hakları Beyannamesi herkese eşit özgürlük ve hak ilan ediyordu. Ama Adadaki durum pek de değişmedi. Köleler arasında statü farkı devam ediyor, ağır koşullar altında halen şeker üretimi devam etmiştir. Ekim 1790’da zengin ve özgür bir siyahi olan Vincent Oge Paris, Cap Français bölgesinde ayaklanma başlatır. Fakat ayaklanma yine hazin sonla biter ve 1791 yılında yakalanarak işkenceyle öldürülür. Fakat köle ayaklanmaları son zamanlarda oldukça fazlalaştı, bu da gelecekteki Haiti Devrimi’nin habercisiydi.
1791 Haiti Devrimi Başlangıcı
22 Ağustos 1791 yılında başlayan köle ayaklanması ülkede büyük yankı uyandırdı. Binlece köle özgürlüklerini kazanmak için çiftlik sahiplerine saldırdı. Ardından 10 gün içinde kuzey sahilinin denetimini ele geçirdi. Beyazlar ayaklanma sonucu korunaklı kamplara sığınmıştır. Ayaklanmanın başlangıcından itibaren iki ay içinde 2000 beyaz öldürüldü ve 280 şeker çiftliği yakıldı. Kuzeyde başlayan isyan bütün adaya yayılır. 1792 yılının Nisan ayında Fransa tarafından alınan kararla tüm herkesin eşit ve özgür olduğu bildirilir.
Siyahi komutanlardan başarılı birisi olan Toussaint L’Ouverture dikkat çeker. İngiltere Haiti’yi işgal edince Fransa’nın köleleri özgürleştirme şartı ile Fransa için savaşa girer. Ve sözünde duran Fransa 1793 yılında tüm köleleri özgürleştirir. Fransa safında savaşa giren L’Ouverture sıkı disiplinli ve güçlü birisidir. İngiliz ve İspanyol kuvvetleri sonunda yenilir ve Fransa kazanır. Toussaint savaşı kazanır fakat Fransa’ya adayı vermek istemez. Özerk olarak ülkeyi yönetmeye başlar. L’Ouverture gün geçtikçe sınırlarını genişletir ve komşu ada olan Santo Domingo’yu işgal eder, buradaki köleleride özgürleştirir. 1801 yılında Haiti için Anayasa çıkartır. Buna karşı Napolyon Bonapart, Charles Leclerc komutasında büyük bir orduyu adayı tekrar almak ve köleliği geri getirmek için gönderir. L’Ouverture bu sefer yenilir ve Fransa’da hapishaneye gönderilir, orada ölür.
Napolyon egemenliğinde ada birkaç ay yönetilir. Ancak köleliğin yeniden getireleceği duyulunca Ekim 1802’de yeniden Fransızlara saldırılar yapılır. Leclerc, Kasım’da sarıhummadan ölür ve ordusu da yavaş yavaş hastalıktan kırılır. Leclerc yerine Rochambeau geçer ve halka karşı acımasız bir saldırı başlatır. 1803 yılında Dessalines liderliğinde köleler yeniden Fransızları yener. Son muharebe de 18 Kasım 1803’de olur. Dessalines 1803’ün 1 Ocak gününde adanın bağımsızlığını ilan eder ve Arawak dilinde adanın ismini Haiti olarak belirler. Ve bu köle ayaklanması tarihte başarıya ulaşan tek köle ayaklanması olur. -Haiti Devrimi-Haiti Devrimi-
Kaynak ve İleri Okumalar: Dergipark, Wiki
Uzayla – Kültür Evreni
