Antik Yunan felsefesinde, İyonya Okulu’yla, Pythagorasçı Okul’u, daha çok değişme problemi üzerinde duran Herakleitos’la Elea Okulu takip eder. Diğer dönemlere nazaran, bir okulu temel alan sınıflamadan ziyade, bu dönem bir probleme dayandırılmıştır. Bu üçüncü dönem, bireysel bir filozof olarak ortaya çıkan Herakleitos ile onun karşısında yer alan Elea Okulu filozoflarından oluşur.
Elea Okulu filozofları; Parmenides, Zenon, Melissos ve Ksenophones gibi filozoflardan oluşmaktadır. Başta Herakleitos ve Parmenides olmak üzere, evrendeki değişme olgusunu açıklamaya, değişme gerçeğini araştırmaya zaman ayırmışlardır. Aslında bu iki filozofun görüşleri birbirine tamamen zıttır, fakat aynı olgu üzerine fikirler yürütmüşlerdir. Bu da onları aynı dönemde incelemek gerektiğini gösteriyor.
Herakleitos
Efesli Herakleitos (Heraklitos) M.Ö. 535-475 yılları arasında Efes’te yaşayan Sokrates öncesi filozoflardan biridir. Herakleitos’un hayatı hakkında oldukça az şey bilinmektedir. Herakleitos, doğadaki her şeyin sürekli bir değişim içinde olduğunu öne sürmüştür. Ünlü sözü ”bir nehirde iki kere yıkanılmaz” deyişi ile bilinmektedir. Herakleitos her şeyde bulunan düzenleyici bir ilkeden bahseder. Bu ilke Logos’tur. Bu bilgileri Herakleitos’un günümüze kadar gelebilen ”fragmanlar” adlı eserinden biliyoruz. Fragmanlardan alınmış şu sözde Logos’tan bahsedilmektedir:
”Her şeyde ortak olan şeyin bizi yönetmesine izin vermeliyiz. Logos her şeyde ortak olmasına rağmen çoğu insan sanki kendilerine özgü bir akılları varmış gibi yaşamaktadırlar.”
Fragmanlar II.
Bilgi Kuramı
Bilgi anlamında, ampirik yani duyusal bilgiye değer vermiştir. Fakat aklın yol göstericiliği olmazsa gözlerin ve kulakların kötü tanıklar olduğunu öne sürerek rasyonalizmin savunculuğunu yapmıştır. Hatta çok bilgiyi depolamaya karşı çıkmış, sadece çok şey bilerek akıllı olunmadığını söylemiştir. Çatışma ve savaşın her şeyin babası olduğu, onun metafizik görüşünün en önemli düşüncesidir. Ona göre karşıtların savaşı, varlığın ya da oluşun tek şartıdır. Herakleitos, kendisinden önceki filozofları boşuna evrende kalıcılık aradıklarını, oysa evrende sürekliliğin hakim olduğunu öne sürmüştür.
İlk Neden ve Evren Anlayışı
Herakleitos’a göre tüm evren ateşten oluşmuştur ve bir süre sonra yine ateşe dönüşecektir. Ona göre evrenin oluş ve yok oluşu, sürekli yinelenerek devam edecektir. Evren bazı dönemlerde var olmuştur, bazen de yok olmuştur. Herakleitos dolayısıyla ilk maddenin ateş olduğunu öne sürmüştür. Milet okulunun tam tersi bir görüşle, varlıkların özde madde değil, bir olgu olduğuna dikkat çekmiştir.
''Bütünün kendisi olan bu kozmosu ne bir tanrı, ne de bir insan meydana getirmiştir. O, daima belli ölçülere göre yanan, belli ölçülere göre sönen ezeli ve ebedi ateştir.
Herakleitos, Akış Öğretisi
Ona göre her şey akar ve sürekli değişir. Evrenin ana maddesi, olarak öne sürdüğü ateş bile hareketsiz bir madde değildir. Her şeyin değiştiğini şu sözleriyle belirtmiştir:
”Aynı ırmaklara girenlerin üzerinden farklı sular akar.”
”Aynı ırmaklara gireriz ve giremeyiz. Biziz ve biz değiliz.”
Logos
Logos, söz, düşünce, akıl anlamlarına gelir. Logos herkeste ortak olan düşünmedir. Ancak logos her şeyde ortaklaşa olmasına rağmen, kendisine özgü yaşar. Herakleitos’a göre nasıl ateşe yaklaştırılan kömürler başkalaşarak ateşleşirler, uzaklaştırılınca da sönerlerse ruhumuz da ortaklaşa olanın ardından giderse logos’tan pay alır, ayrılırsa logos’suzdur.
”En bilge insan tanrıyla karşılaştırılırsa bilgelik, güzellik ve bütün diğer şeyler bakımından bir maymundur.”
”En güzel maymun insanlarla karşılaştırılırsa çirkindir.”
3. Dönem Devamı: İlk Çağ Felsefesi Elea Okulu, Parmenides ve Zenon
Uzayla – Kültür Evreni
Dinlemek için - Podcast: https://open.spotify.com/episode/3yg7tc9AWJpMvaR0DDRn8Y?si=ZAYalzkNRqGoDhn6li6QTA
