Ünlü Tablolarda Geometrik ve Simgesel Analiz: Geçmiş, Bugün ve Gelecek

Sanatseverler müzelerde tabloları uzun süre incelemekte, eserlerde anlam arayışlarında bulunmaktadır. Bir tablonun yalnızca renklerine, gerçekçiliğine ya da soyut anlatım tarzına bakarak yorum yapmak o eserin analizi için yeterli olmamaktadır. Her sanat eseri kendi içinde bir takım saklı imgeler taşımaktadır. Sanatçı yansıtmak istediği duygu ve düşünceleri olduğu gibi aktarmaktansa izleyiciyi dolaylı yoldan etkileyerek düşünmeye sevk etmektedir. Sanatçıların tablolarda yaptıkları her bir tasvir geçmişe bir atıf, gelecek için öngörüler içermektedir.

Tablolarda Simgeler ve Hikayeler

Eserlerde yansıtılacak fikirler kimi zaman arka plana gizlenmiş bir obje ya da insan figürü, kimi zamansa eser bütününde kompozisyonlar halinde bizlere sunulmaktadır. Dönemsel ve bölgesel olarak anlamları değişen simgeler güç (aslan – mızrak), soyluluk (değnek – baston), kutsallık (güvercin – hare) ya da bereket (nar – buğday) gibi tanımlamalara sahip olabilmektedir. İnsan figürlerinde anatomik analizler, kompozisyonlarda yansıma ve ışık oyunları, doğadan ilham alınan bezemeler ve sıklıkla kullanılmış güvercin, zeytin dalı, gelincik gibi simgeler o dönemin sanat anlayışını ve ait oldukları zümreleri tanımlamaktadır.

Felsefi ya da dini figürlerin ağırlıkta olduğu eserlerde ön arka ayrımları, perspektif yanılsamaları ve hikayeleştirilmiş anlatımlar daha çok ikonografik yaklaşımlarla analiz edilmeye açıktır. Hieronymus Bosch’un Dünyevi Zevkler Bahçesi eserinde olduğu gibi detaycı ve doğaüstü betimlemeler sanatçıların yaşadıkları dönemi ne kadar iyi analiz ettiklerini ve kendi hayal dünyalarıyla buluşturarak eserlerini ortaya çıkardıklarını göstermektedir. Yine aynı eserin cehennem bölümünde yer alan notalar enstrümanlara aktarıldığında görsel ve işitsel deneyim bir araya gelmektedir. Leonardo Da Vinci’nin Son Akşam Yemeği tablosunda el ve baş konumlandırmaları işaretlenerek porte içerisine döküldüğünde görsel ögelerin notalar gibi ritmik kullanımı ortaya çıkmaktadır.

Diego Velazquez de Nedimeler adlı eserinde içerisinde gizlediği aynalardan elde ettiği yansımalarla izleyiciyi şaşırtan görüntüler ortaya çıkarmıştır. Mekanın tamamını kendi göstermek istediği biçimde resmeden sanatçı vermek istediği mesaj dışında resmedilmek üzere kendisine gelen kişileri de dolaylı yoldan tuvale aktarmayı başarmıştır. Benzer şekilde ayna kullanımı 15. Yüzyılda yaşamış Jan Van Eyck’ın Alforini’nin Evlenmesi eserinde karşımıza çıkmaktadır. Bu kullanım yine mekânın tamamının resmedilmesi amacıyla yapılmış olabileceği gibi ressamın kendisini de tabloya dahil etmek istemesinden de kaynaklanmaktadır. Çünkü ayna üzerinde kendisinin de orada olduğunu belirten imzası adeta duvar ile bütünleşmiş şekilde izleyiciye sunulmaktadır.

Tabloların Analiz Edilmesi

Rönesans ve Barok döneminde inanç felsefesi üzerine sayısız tablo, rölyef, heykel ve mimari yapı, dönemin sanata olan teşvik ediciliği ile sanatın gücünü mitolojik ve dini hikayelerden almasıyla ortaya çıkmıştır. Detaylı analiz dışında eserlerdeki figür, beti ve imgesel yerleşimler de kurgunun aktarımında oldukça önemlidir. Rembrandt ve Caravaggio ışık patlamaları ve karartmalar yoluyla odak çemberini oluştururken, Raffaello ve Michelangelo gibi sanatçılar simetri ve eşit ağırlık dağılımlarına dikkat etmiş; renk, ön ve arka, farklı perspektif planlamalarıyla kompozisyonlarını oluşturmuştur. Kutsal nesne ya da kişileri hare içerisinde vurgularken genellikle merkezi konumlandırmalarla ilahi gücü simgelemişlerdir. Tablo iki, üç ya da daha çok eşit parçaya bölünebilir bir şekilde resmedilmiş, paralel olarak ilerleyen hatlara, asıl kişi ve nesneyi gösteren yönlendirici işaretlere yer verilmiştir.

Örneğin Galatea’nın Zaferi isimli tabloda tablo eşit 3 parçaya bölünebilmekte, resmin ana karakteri merkezi konumda yer almakta, yan figürler ana karakteri çevrelemekte ve duruşları ile yön belirtmekte, ana karakter ve yan figürler üzerindeki renk ve aksesuarlar sosyal ve ekonomik statü belirtmekte, sol üst ve sağ alt figürler boşluk – doluluk dengesini sağlamaktadır.

Bir diğer örnek olarak Meryem’in Evliliği tablosu da eşit 3 parçaya bölünebilmekte, sol – sağ simetrik ve eşit ağırlık taşımakta, Tanrı ile kutsal bağ taşıyan başrahip merkezde yer almakta, figürlerin kıyafet renkleri ve duruşları evli, bekar ya da soylu olma durumunu temsil etmekte, Meryem ile evlenen Yusuf’un elindeki dalda çiçek açmaktadır.

Yapılan geometrik ve simgesel analizler tablonun doğrudan okunmasını sağlayabilmektedir. Okuma yapabilmek için de eserlerde kullanılan renklerin, aksesuarların, giyim ve duruş biçimlerinin anlamları bilinmelidir. Bu durum bir bakıma geleceği okuma etkinliğine yani falcılığa benzemektedir. Alanında uzmanlaşan kişiler saniyeler içerisinde bir tabloyu çözümleyebilirken telvelerde gördüğü şekilleri anlamlandıran bir falcı da geleceğinizi okuyabilmektedir.

Her ikisinde de bakma değil görme becerisinin gelişmiş olması mesleki anlamda estetik bakış açısı ve anlatım gücünü gerektirmektedir. Bu benzetim sanat tarihi uzmanlarını kızdırabilecek olsa da görsel algılama ve görsel hafıza yeteneği güçlü olmayan bir resim okuyucu ya da gelecek okuyucu düşünülemez. Geçmişten bugüne mitolojik ve felsefi birçok karakterin geçmişe ve geleceğe dair yaptığı okumalar ve hikayeleştirmeler sonucu ortaya çıkan sanat eserleri, günümüzü ve geleceğimizi şekillendirmeye devam etmektedir.

Kuralları bir profesyonel gibi öğrenin ki onları bir sanatçı gibi delebilesiniz.

Pablo Picasso

Kaynaklar

• Bir Günahkarın Üzerine Yasılmış Notalar, https://chaoscontrolled123.tumblr.com/post/76305632587/luke-and-i-were-looking-at-hieronymus-boschs .
• Carleton, D. L. (1982). A Mathematical Analysis of the Perspective of the Arnolfini Portrait and Other Similar Interior Scenes by Jan van Eyck. The Art Bulletin, 64(1), 118-124.
• Mascia, L. L. (2022). Fusion of Science and Art: Geometry controlled motions in the Artworks of Leonardo da Vinci. ResearchGate, February.
• Stadel Musaum, Digital Collection, https://sammlung.staedelmuseum.de/en

Uzayla – Kültür Evreni